این مطلب بخشی از گزارش سالانه اعدام سازمان حقوق بشر ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی است. نسخه پی‌دی‌اف گزارش را بخوانید

بسیاری از جرایم در قانون ایران مجازات اعدام را در پی دارند. با این حال، قتل عمد (قصاص)،‌ جرائم مربوط به مواد مخدر، محاربه، بغی، افساد فی الارض و تجاوز، رایج‌ترین اتهامات اعدام‌شدگان در سال ۲۰۲۰ به شمار می‌روند.

لازم به ذکر است که فقدان رویه عادلانه قضایی، محاکمات ناعادلانه، اعتراف‌گیری اجباری، استفاده از شکنجه و ماهیت سیاسی نظام قضایی ایران، همگی مسائل مهمی‌اند که در هنگام تجزیه و تحلیل مجازات اعدام در ایران باید مورد توجه قرار گیرند. از این رو، اتهامات نشان داده شده در زیر، غالبا بر اساس اتهامات رسمی که از سوی مقامات ایران وارد شده، فهرست شده‌اند و توسط منابع مستقل به تایید نرسیده‌اند.

نمودار بالا نشان دهنده اتهام‌هایی است که بر اساس آن‌ها احکام اعدام‌های اجرا شده در سال ۲۰۲۰ صادر شده است. برای چهارمین سال متوالی طی هشت سال گذشته، ردیف اعدام‌ها با اتهام قتل عمد، اکثریت اعدام‌ها را تشکیل داده است.

اتهام قتل عمد رایج‌ترین اتهام استفاده شده برای احکام اعدام در سال ۲۰۲۰ بوده است و ۷۹ درصد کل موارد اعدام را شامل می‌شود. اتهامات مربوط به مواد مخدر ۹.۴ درصد، تجاوز و آزار و اذیت جنسی ۴.۵ درصد، و محاربه و افساد فی الارض و بغی ۶.۵ درصد کل اعدام‌های این سال را تشکیل می‌دهند.

همچنین یک نفر به اتهام تکرار در مصرف مشروبات الکلی به عنوان یک «جرم مشمول حد» برای چهارمین بار، اعدام شد. 

در مورد اتهامات سه نفر از کسانی که اعدام‌شان توسط سازمان حقوق بشر ایران تأیید شده است، اطلاعی در دست نیست.

در ایران اتهاماتی همچون قتل عمد و تجاوز به عنف، توسط دادگاه های جنایی (عمومی) رسیدگی می‌شوند؛ در حالی که اتهامات محاربه، افساد فی الارض و اتهامات مربوط به مواد مخدر توسط دادگاه‌های انقلاب مورد رسیدگی قرار می‌گیرند.

در بخش بعدی، جزئیات بیشتری را در خصوص اتهاماتی که اعدام‌ها بر اساس آن صادر شده، مورد بررسی قرار خواهیم داد و همچنین برخی موارد اعدام را با جزئیات مرور می‌کنیم.

اعدام به اتهام مصرف الکل

مصرف مشروبات الکلی در ایران جرم است و مجازات آن شلاق است. این مجازات در چارچوب «حدود» تعیین می‌شوند. طبق ماده ۱۳۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲: «هرگاه کسی سه بار مرتکب یک نوع جرم موجب حد شود و هر بار حد آن جرم بر او جاری گردد، حد وی در مرتبه چهارم اعدام است.» 

بنابراین، اگر فردی به جرم نوشیدن مشروبات الکلی دستگیر شود، در سه بار نخست دستگیری، به او ۸۰ ضربه شلاق زده می‌شود اما چهارمین بار به اعدام محکوم می‌شود.

در سه دهه گذشته، هیچ اعدامی برای مصرف الکل در ایران مستند یا به طور رسمی اعلام نشده بود تا سال ۱۳۹۹، زمانی که شخصی معروف به م.م در ۱۸ تیر در مشهد اعدام شد. برخی رسانه‌ها هویت او را مرتضی جمالی اعلام کردند.

مرد ۵۱ ساله به جرم نوشیدن الکل اعدام شد

روز ۱۸ تیر ۱۳۹۹ یک مرد ۵۱ ساله به دلیل تکرار در نوشیدن مشروبات الکلی اعدام شد.

حسین حبیب شهری، وکیل متهم، به سازمان حقوق بشر ایران گفت که موکل وی در سال ۹۵ یا ۹۶ دستگیر شد و به جرم مصرف نوشیدنی الکل برای ششمین بار، به اعدام محکوم شد. سه روز پس از آنکه سازمان حقوق بشر ایران اعدام وی را گزارش کرد، وب‌سایت روزنامه دولتی خراسان خبر را تایید کرد و گزارش داد که «توبه» وی رد شده بود.

در بند ج. ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۱۳۹۲ و همچنین مواد ۱۱۴ تا ۱۱۹ قانون مجازات اسلامی، قضات این اختیار را دارند تا در صورت «توبه» متهم، وی را تبرئه یا از رئیس قوه قضائیه درخواست عفو کنند. 

در گزارشی که وب‌سایت روزنامه خراسان منتشر کرده، به‌صورت تلویحی گفته شده، علت رد شدن «توبه» متهم این بود که ادعا داشت «مشروب الکلی مصرف نکرده است».